Nadat de zuivelmarkt vanaf medio 2016 herstelde is de opgaande lijn aan het einde van 2017 al weer op zijn retour. De vet – en eiwitmarkt verschillen enorm in prijsniveau maar zijn beiden in mineur. Terugkijkend op de afgelopen tien jaar lijkt zich een cyclus te ontwikkelen met elke drie jaar een piek. De meest recente piek ligt al weer achter ons. De positie van Nederland in de zuivelmarkt is uniek. Nederland speelt op het gebied van zuivel in de Champions League. Maar kan als gevolg van milieubeperkingen niet groeien in volume. Daardoor wordt Nederlandse melk, internationaal gezien, in toenemende mate een schaars product. Omzetgroei is dus alleen nog mogelijk door de omzet per kilo melk te vergroten, ofwel door nog meer waarde toe te voegen en zo de verkoopprijs verder te verhogen. Zuivelondernemingen kunnen dat niet alléén, zij doen dat in nauwe samenwerking met hun melkveehouders.
Recordprijzen boter laten melkprijzen pieken in najaar 2017
Eind 2016 waren het vooral de in hoog tempo aantrekkende prijzen van poeders en verhandelbare bulkkaas die zorgden voor herstel van de melkprijzen. Na een korte dip in het eerste kwartaal van 2017 zagen we een volgende verhoging, naar niveaus rond de 40 cent. Deze tweede verhoging in de EU was uniek. In de rest van de wereld gebeurde er sinds begin 2017 nauwelijks iets met de melkprijs.
Figuur 1: EU-melkprijs en FrieslandCampina-garantieprijs vergeleken met WMP-prijs op GDT (2014-oktober 2017, USD/t voor WMP, eurocent/kg voor melkprijzen). Bronnen: milkprices.nl, GlobalDairyTrade
NB: Het indicatief break-evenniveau in de grafiek, geeft het gemiddelde niveau van de melkprijs aan waarbij melkveehouders in de EU op groei of juist krimp inzetten.
Het hoge niveau in de zomer van 2017 was grotendeels een gevolg van goede kaasprijzen en de recordprijzen van boter. Die torenhoge boterprijzen bewijzen dat de zuivelmarkt elke keer weer kan verrassen. Door de positievere houding van de westerse consument ten opzichte van natuurlijk melkvet, kiest deze sinds 2015 weer vaker voor volle zuivelproducten. En de voedingsindustrie kiest weer vaker voor boter, in plaats van plantaardige alternatieven. Dit leidde tot een acuut tekort, toen de melk sowieso al schaars werd. Doordat in de EU groei van de melkproductie lang uitbleef, kon niet in de extra behoefte aan boter en room worden voorzien. Vooral de gebruikers die hun aankopen uitstelden in de verwachting dat de top was bereikt trokken daardoor een hele periode aan het kortste eind.
Figuur 2: sterke divergentie tussen de prijzen van boter en mager melkpoeder, (€/ton, 2014 – november 2017), Bron: Nederlandse noteringen van boter en mager melkpoeder (levensmiddelenkwaliteit) volgens ZuivelNL
De recordprijzen van boter trokken de meeste aandacht, maar laten we niet vergeten dat de goede kaasprijzen tot oktober 2017 de sterke melkprijzen in de tweede helft van 2017 minstens zo veel ondersteunden. De kaasmarkt stond jaren onder druk omdat alternatieve markten gezocht moesten worden voor de weggevallen Russische vraag. Dit is redelijk goed gelukt. Een goede prestatie van de kaassector, maar wel een met prijsconcessies tot gevolg. De sterk verbeterde kaasprijzen en goede wei-opbrengsten brachten de kaasspecialisten in 2017 weer aan de bovenkant van de ranglijsten met uitbetaalde melkprijzen.
In welke producten zit mijn zuivelketen?
Als we de zuivelmarkt van de afgelopen drie jaar nader analyseren, zien we dat niet langer specifieke landen verrassingen veroorzaken, maar eerder productsoorten. Voor zuivelproducenten die actief zijn in meerdere productgroepen, is het een uitdaging om een balans te vinden tussen ‘flexibiliteit in melkstromen naar de best renderende producten’ en een ‘optimale operationele bezetting’.
Voor producenten met een single-productfocus kan de prestatie het ene jaar ondergemiddeld zijn, terwijl deze een volgende jaar om slaat. ABN AMRO sprak in 2016 in het rapport ‘Nederland Zuivelland, van meer naar beter’, de verwachting uit dat de prestaties van melkverwerkers sterker dan voorheen uiteen zouden lopen door verschillen in strategische keuzes. De dynamiek in de zuivelmarkt voegt daar echter enkele dimensies aan toe.
- De opbrengst van melkvet blijft waarschijnlijk langere tijd op een hoger niveau. De extreme boterprijzen van medio 2017 worden voorlopig niet meer gehaald, maar het gat met eiwit blijft onder invloed van de verbeterde consumentenperceptie groter dan voorheen. Daarbij komt dat de prijs van mager melkpoeder de komende jaren onder druk staat van de grote voorraad in interventie.
- In Oceanië zien we een verschuiving van melkpoeders naar (investeringen in) producten met meerwaarde, zoals mozzarella, roomkaas en UHT-melk. Deze producten sluiten aan bij een veranderend consumptiepatroon in Azië.
- Binnen de productgroep kaas zien we een verschuiving van traditionele kaassoorten als Goudse, emmentaler en cheddar naar mozzarella en andere kaastypes die beter geschikt zijn als ingrediënt in gerechten en producten.
Binnen deze mondiale ontwikkelingen kent elke zuivelproducent de uitdaging om zich te positioneren. Zuivelverwerkers moeten zorgvuldig kiezen om de komende jaren bij te blijven bij de verwaarding van Nederlandse melk. Een verschuiving naar de top van de verwaardingspiramide is onvermijdelijk. Denk aan dagverse producten onder merk, biozuivel, merkkazen, kaasspecialiteiten, en baby- en sportvoeding. Nederlandse melkveehouders worden daartoe steeds meer uitgedaagd om een sterke basis te leggen voor een product met toegevoegde waarde. Daarbij spelen duurzaamheidskenmerken een belangrijke rol, zo bewijst ook het recente initiatief van Albert Heijn en A-ware.
Groei van de nationale melkplas zit er de komende jaren niet in, want de nieuwe fosfaatwetgeving biedt daarvoor nauwelijks ruimte. Groei in omzet is dus alleen nog mogelijk door waarde toe te voegen. Nederlandse zuivel wordt bij een mondiale consumptie die jaarlijks groeit in toenemende mate een schaars goed. Het is niet uit te sluiten dat verwerkers met ambities in volume dit met melk uit buurlanden gaan realiseren.
Melkprijs daalt begin 2018
De prijzen van verhandelbare bulkzuivel laten eind 2017 forse dalingen zien. De prijzen van vooral boter en kaas, die in de EU ver boven de wereldmarktniveaus waren uitgestegen, moeten weer concurrerend worden. De hoge melkprijzen lokken echter extra aanbod uit, met een aanzwellende EU-melkstroom tot gevolg. Dit vereist in 2018 een sterke exportprestatie. De sterke euro helpt ons daarbij niet.
Meestal is de transitie van lagere bulkprijzen voor boter en melkpoeders naar lagere melkprijzen een geleidelijk proces. Dit komt doordat langetermijncontracten in met name kaas vertragend werken. Toen de prijzen van poeders en boter in september verzwakten leek er nog niet zo veel aan de hand omdat de kaasmarkt stabiel bleef. Toen de EU-commissie echter in oktober aangaf de interventie van magere melkpoeder in 2018 sterk te gaan beperken verzwakte ook de markt voor foliekaas snel. De vrees bestaat dat daardoor veel melk naar de kaasbakken zal stromen in 2018. De kaasprijs daalde zo snel dat een aanzienlijke daling van de melkprijs vroeg in 2018 onvermijdelijk lijkt.
In de tweede helft van 2018 zal de prijsontwikkeling vooral worden beïnvloed door het melkaanbod in de EU en Nederland. In Nederland zal de productie dalen als gevolg van de nieuwe fosfaatwetgeving.
Een driejaarlijkse cyclus in de zuivelmarkt
Markten bieden altijd verrassingen en de mondiale zuivelconsumptie groeit de komende jaren verder door. Toch lijkt zich het afgelopen decennium een dynamiek ontwikkeld te hebben van een driejaarlijkse cyclus. Als gevolg van een tekortsituatie op de wereldmarkt met hoge zuivelprijzen groeit de mondiale melkproductie. De sterke groei leidt tot een overschotsituatie op de wereldmarkt en lage melkprijzen. Het gevolg is dat de melkproductie weer afneemt en een tekortsituatie ontstaat. Als we deze lijn doortrekken moet de Nederlandse melkveehouder zich na het goede jaar 2017 al weer voorbereiden op een lastiger periode in 2018 en 2019, alvorens men zich in 2020 mag verheugen op de volgende piek in de markt.
Figuur 3. Een 3-jaarscyclus in de prijsontwikkeling van zuivelcommodities, (USD/ton FOB West Europa, 2006-november 2017)
