Uiersmet, ook wel intertrigo of UCD (Udder Cleft Dermatitis) genoemd, is een ontsteking van de uierhuid en omgeving. Die bevindt zich meestal tussen de voorste spenen en op de overgang tussen de voorste kwartieren en de buikwand. Ondanks de bekendheid van de aandoening in de melkveehouderij, is er weinig onderzoek naar verricht. Kenmerken van uiersmet zijn roodheid, korsten, vochtafscheiding en een onaangename geur. Ernstige gevallen van uiersmet worden gekenmerkt door een open wond met necrotisch (afstervend) weefsel en bloedingen. Wanneer de melkader wordt aangetast kan uiersmet zelfs tot sterfte leiden.
Uiersmet wordt meestal opgemerkt tijdens het melken of klauwbekappen. De aandoening wordt vaker gezien bij oudere koeien in alle lactatiestadia. De gevolgen zijn een verminderd dierwelzijn, lagere melkproductie en aangetaste melkkwaliteit. Daarnaast kan uiersmet leiden tot vroegtijdige afvoer. Uiersmet wordt gevonden op 80 procent van de Nederlandse melkveebedrijven, waarbij prevalenties van 22 tot 51 procent worden gerapporteerd. Mogelijke risicofactoren voor het ontwikkelen zijn een hoge melkgift, mortellaro, sarcoptes-schurft, mastitis en de bouw van de uier.
Uiersmet-laesies genezen slecht en tonen gelijkenissen met humane doorligwonden. Beide laten een vertraagde heling zien, een gevolg van een cellulaire en moleculaire onevenwicht in de wonde. De grootte van de wonde bepaalt de kans op verbetering. Daarom is het van belang om ze zo vroeg mogelijk te detecteren en behandelen. Ook een hoge pariteit heeft een negatief effect op de genezing van uiersmet-letsels. Koeien met een pariteit van 5 of hoger genezen moeilijker.
Weinig behandelopties
Er is weinig wetenschappelijk onderzoek verricht naar de behandeling. Een klinische studie door Van Werven et al. (2018) rapporteert geen effect van het behandelen van milde letsels met een filmbarrière. Dagelijkse behandeling van ernstige letsels met een alginaat-gel met enzymen voor 12 weken, resulteerde in 3,4-maal meer kans op verbetering (niet genezing) vergeleken met een onbehandelde controlegroep. Overige beschikbare literatuur over de behandeling van laesies of dermatitis in koeien is gerelateerd aan de ziekte van Mortellaro, een aandoening aan de huid bij de klauwen. Mortellaro is wereldwijd een belangrijke oorzaak van kreupelheid en, in tegenstelling tot uiersmet, besmettelijk. De karakteristieke acute mortellaro-letsels bestaan uit zweren die pijnlijk zijn voor de koe.
Gechelateerd koper en zink
Meerdere wetenschappelijke publicaties beschrijven de behandeling van mortellaro. Succesvolle resultaten werden behaald met de behandeling met een spray of gel met gechelateerd koper en zink van Intracare, resulterend in een klinische genezing van acute mortellaro laesies van 92,0, 86,8 en 79,0 procent (respectievelijk Holzhauer,2011; Dotinga, 2017; Jacobs, 2018). Gechelateerd koper is antimicrobieel en gechelateerd zink stimuleert huidregeneratie en herstel van de opperhuid. Deze karakteristieken van producten met gechelateerd koper en zink zijn mogelijk ook effectief in de behandeling van uiersmet en een spray is makkelijk in gebruik.
Het doel van deze studie was om de mate van aanwezigheid en de duur van uiersmet op een Nederlands melkveebedrijf te bepalen en het effect van een spray met gechelateerd koper en zink (Intra Micraderm) op de verbetering en genezing van uiersmet te onderzoeken.
Studie op melkveebedrijf
De studie werd uitgevoerd op een melkveebedrijf met ongeveer 250 Holstein-Friesian koeien in het zuiden van Nederland. Hij liep van van april tot juni 2020 voor de duur van 12 weken, gebaseerd op eerder onderzoek van Bouma (2016) die een gemiddelde duur liet zien van 8,8 weken voor milde uiersmet en 16,2 weken voor ernstige uiersmet.
De koeien waren jaarrond binnen gehuisvest in ligboxen. Eerste- en tweede-pariteit-koeien waren apart gehuisvest van oudere koeien. De boxen waren bedekt met matrassen, kalkpoeder en zaagsel en werden tweemaal daags schoongemaakt. Koeien werden tweemaal daags gemolken in een conventionele melkstal. De productie lag op 11.000 kg melk per koe per jaar en het tankmelkcelgetal varieerde van 95.000 tot 162.000 cellen per ml in de laatste 12 maanden.
Uiersmet-classificatie
Een scoringssysteem werd gebruikt zoals beschreven door Van Werven (2018) (zie figuur 1). Score 0 beschrijft een gezonde uier zonder tekenen van uiersmet. Score 1 beschrijft een milde uiersmet-laesie met roodheid, vochtafscheiding, korsten en een intacte huid. Score 2 beschrijft een ernstige uiersmet-laesie; een open wond <5 cm, necrose, vochtafscheiding, granulatieweefsel en bloedproppen. Score 3 beschrijft ook een ernstige uiersmet-laesie, maar de wond is groter dan 5 cm.
Ontwerp van longitudinale studie
Alle lacterende koeien werden wekelijks onderzocht op de aanwezigheid en ernst van uiersmet. Het onderzoek werd uitgevoerd in de melkput tijdens het melken, met een aan een spatel gelijmde spiegel en een hoofdlamp (figuur 2A). Alle data werd verzameld door dezelfde onderzoeker gedurende de gehele studieperiode, waardoor variatie tussen waarnemers werd uitgesloten. Een koe werd geselecteerd voor behandeling als de score 1, 2 of 3 was. De laesie werd eerst schoon en droog gemaakt met een doek en daarna volledig bespoten met de koper- en zinkchelaten spray (figuur 2B). Koeien met een score 1 werden om de dag behandeld, terwijl koeien met een score 2 of 3 dagelijks behandeld werden. Nieuwe gevallen van uiersmet die tijdens de studieperiode gevonden werden, zijn in het behandelschema opgenomen zoals hierboven beschreven.
Bepalen van verbetering en genezing
De data werden geanalyseerd in de weken waarop de eerste verbetering en genezing zichtbaar waren (figuur 1). De verbetering was gedefinieerd als een overgang van een score 1 naar score 0 (genezen); de overgang van een score 2 naar score 1 of 0; en de overgang van een score 3 naar score 2, 1 of 0. Genezing was gedefinieerd als de overgang van iedere score naar score 0. Omdat nieuwe gevallen tijdens de proef mochten instromen, zijn de tijd tot verbetering en tijd tot genezing bepaald voor alle uiersmet-gevallen die tenminste zesmaal gezien zijn tijdens de studieperiode. De tijd tot eerste verbetering of genezing (mediaan) werd bepaald als de week waarin de middelste waarneming een eerste verbetering of genezing liet zien.
Verbetering en genezing van uiersmet
Tijdens het eerste bezoek hadden 42 van de 262 onderzochte koeien uiersmet. Daarmee werden ze geselecteerd voor behandeling. Van deze 42 dieren hadden er 17 een score 1, 15 een score 2 en 10 een score 3. Figuur3 toont de uiersmet-scores van week 2 t.e.m. 12. Tijdens deze periode daalde het percentage gevallen met uiersmet van 17,8 naar 9,6 procent.
Gedurende de studieperiode van 12 weken werden 63 unieke gevallen van uiersmet geïdentificeerd en behandeld. Daarvan werden er 53 minimaal 6 keer gezien tijdens de studieperiode en daarmee opgenomen voor analyse van de tijd tot verbetering en tijd tot genezing (tabel).
Van de 22 dieren met een uiersmet-score 1 lieten 18 dieren (81,8 procent) volledige genezing zien met een mediaantijd van 4 weken (spreiding 1-11 weken). Van de 19 dieren die startten met score 2 verbeterden 18 dieren (94,7 procent) waarvan 13 dieren uiteindelijk volledige genezen waren (68,4 procent). De tijd tot eerste verbetering was 2 weken (spreiding 2-5 weken) en de tijd tot eerste heling was 3 weken (spreiding 1-10 weken). Twaalf dieren met een score 3 werden behandeld en 10 hiervan (83,3 procent) lieten verbetering zien, waarvan één dier compleet genezen was. De tijd tot eerste verbetering van de dieren met score 3 was 5 weken, met een spreiding van 1-10 weken.
Praktisch gebruik bij uiersmet
Dit is de eerste grootschalige studie die de effectiviteit aantoont van de antibioticavrije spray met gechelateerd koper en zink op uiersmet. Het om de dag behandelen van milde gevallen (score 1) resulteerde in 81,8 procent genezing met een tijd tot genezing van 4 weken. Meer ernstige laesies (score 2 en 3) hebben een intensiever behandelprotocol nodig om goed te genezen. De eerder gepubliceerde studie van Van Werven laat zien dat bij ernstige letsels 32 procent een spontane verbetering toont (maar geen genezing) en dat dit verbeteringspercentage stijgt naar 60 procent bij dagelijkse behandeling met gel. De toepassing van de koper- en zinkchelatenspray in deze studie, resulteerde in een verbeterpercentage van 83,3 procent (uiersmet score 3) tot zelfs 94,7 procent (uiersmet score 2). Deze veelbelovende resultaten moedigen aan om verschillende behandelmethoden met gechelateerd koper en zink op deze ernstige gevallen van uiersmet verder te onderzoeken.
Belang vroegtijdige detectie en preventie
Onze resultaten benadrukken ook dat vroege detectie van uiersmet cruciaal is voor een goed klinisch resultaat. De aanwezigheid van uiersmet op een bedrijf wordt vaak onderschat, vooral op melkrobotbedrijven. Daarom is het advies om de uiers van alle dieren regelmatig te controleren met bijvoorbeeld een detectiespiegel. Maak de aangetaste huid goed schoon en droog, en spray het gebied om de dag volledig in met de koper- en zinkchelaten spray vanaf een afstand van ±15 cm tot de uierhuid er weer normaal uitziet.
Tekst en beeld: Jessie Hesseling – dierenarts in opleiding Universiteit Utrecht en Gerwen Lammers – Intracare BV Veghel
Referenties zijn beschikbaar op verzoek.
