Als veehouder zult u dit fenomeen ongetwijfeld kennen: u hebt een koe die moet kalven maar waar geen enkel 'schot' in zit, de bevalling schiet niets op. Op een gegeven moment besluit u eens bij de koe te gaan opvoelen om de oorzaak te achterhalen en komt dan tot de conclusie: De koe heeft last van een Torsio uteri, oftewel: een slag in de baarmoeder.
Een koe met een slag in de baarmoeder wil nog wel eens voorkomen. In de meeste gevallen loopt dit goed af, mits u er op tijd bij bent. Want als de slag te lang in de baarmoeder blijft zitten, kan dit een dood kalf en in sommige gevallen zelfs tot de dood van de moederkoe leiden. Daarom is het van belang om te weten waar het hier over gaat, wat mogelijke oorzaken zijn dat dit ontstaat en hoe men dit kan opsporen en verhelpen.
Een slag in de baarmoeder: Wat gebeurt er nou precies?
Binnenin de koe hangt de baarmoeder aan een tweetal ophangbanden die vastzitten aan de bovenkant van de buikholte. Daardoor kan de baarmoeder met kalf in de buikholte van de koe gaan draaien. Deze draaiingen kunnen variëren van een klein beetje gedraaid tot draaiingen van 360 graden. Afhankelijk van de mate van de draaiing en de duur kunnen er een aantal gevolgen optreden.
Normale ligging baarmoeder. (Bron: De Oosthof dierenartsen, Bas Toxopeus)
- Door de draaiing komt er spanning op de ophangbanden te staan. Naast dat dit uiterst pijnlijk is voor de koe is dit ook gevaarlijk. Deze ophangbanden zijn voorzien van dikke bloedvaten. Door een draaiing kunnen deze scheuren. In geval van scheuring zal de koe snel sterven aan het gevolg van deze inwendige bloedingen.
- De geboorteweg wordt afgesloten (dit is afhankelijk van de ernst van de Torsio)
- Door de draaiing wordt de doorbloeding van de baarmoeder, en daarmee dus ook van het kalf, belemmerd. Mogelijke gevolgen hiervan kunnen zijn:
- Het ophopen van vocht in de baarmoederwand
- Het ophopen van stuwingsvocht in de buikhholte
- Sterfte van het kalf
- Het scheuren van de baarmoeder
- Buikvliesontsteking
Een baarmoeder kan twee kanten opdraaien. Als men dit van achter de koe bekijkt zal de baarmoeder in 70% van de gevallen linksom gedraaid zijn. Dit is tegen de klok in. Dit kenmerkt zich voornamelijk bij oudere-kalfs koeien. In 95% van de voorkomende gevallen gebeurt dit rondom het afkalven maar het kan ook eerder optreden. Dit gebeurt dan bij de droogstaande koeien. Wat veel veehouders niet weten is dat dit al vanaf 5 maand dracht kan voorkomen. Het maakt ook niet uit of het kalf in de kop- of stuitligging ligt, een torsio kan in beide situaties voorkomen. Heeft een koe eenmaal een slag in de baarmoeder te pakken, dan kan ze dit niet zelf oplossen. Zonder hulp is de koe er niet vanaf te helpen.
Baarmoeder met een slag erin. (Bron: De Oosthof dierenartsen, Bas Toxopeus)
Wat zijn oorzaken voor een slag in de baarmoeder?
In de praktijk worden meerdere oorzaken genoemd die een slag in de baarmoeder tot gevolg kunnen hebben. Denk hierbij aan een slechte pensvulling van de koe, de bewegingen van het kalf, baarmoedercontracties, een slappe baarmoederwand (mogelijk door o.a. melkziekte), de manier hoe een koe opstaat (eerst de achterhand en dan de voorpoten), mogelijk plotselinge bewegingen van de koe, enzovoort. Echter is de wetenschappelijke reden nooit wetenschappelijk vastgesteld.
Een koe met een slag in de baarmoeder: hoe herken je dit?
Zoals in de introductie aangegeven is het meest voorkomende en opvallende teken een bevallende koe waarbij de geboorte niet wil vlotten. De koe lijkt al langer aan het bevallen te zijn, maar op het oog gezien verandert er niets. Het kan echter voorkomen dat koeien met een slag in de baarmoeder zogenaamde koliekverschijnselen gaan vertonen. Dit uit zich in onder meer trappen naar de buik, onrustig, veel staan en weer liggen en continue heen en weer wiebelen. Als de torsio eerder in de dracht optreedt kunnen naast deze genoemde verschijnselen ook buikpers en een duidelijk verminderde eetlust optreden.
Bevestiging van uw vermoeden: Diagnose van een slag in de baarmoeder
Indien u een sluitende diagnose wilt hebben moet de koe vaginaal of rectaal opgevoeld worden. Als men een vaginale controle uitvoert, valt vaak een harde rand ter hoogte van de baarmoederhals op. Hierbij voelt het alsof je hand automatisch door een bocht gedraaid wordt. Daarnaast is er bij een vaginale controle over het algemeen ook minder ruimte dan bij een normale controle. Men kan echter ook een rectale controle uitvoeren waarbij het kruisen van de ophangbanden te voelen zijn, maar dit vergt wel enige oefening.
Oplossingen
Als de diagnose vastgesteld is dat de koe een slag in de baarmoeder heeft, kan men het volgende doen. In de meeste gevallen kan geprobeerd worden om het kalf inclusief baarmoeder met de hand in tegengestelde richting teruggeduwd worden. Hierbij is het wel van uiterst belang dat de draairichting van de torsio juist is vastgesteld. Daarnaast is het belangrijk om goede houvast (bv. door met de hand het oor vast te houden en dan met de vuist tegen de kop aan te duwen, of met de vlakke hand tegen de hals of de schouder van het kalf) en een gelijkmatige, constante kracht te hebben. Pas hierbij wel op dat deze werkwijze voor rug en schouders erg belastend kan zijn. In dergelijke situaties kunnen veeartsen besluiten om gebruik te maken van een hulpmiddel, genaamd de Gynstick.
Als echter dit ook niet tot het gewenste resultaat leidt, is tot slot een keizersnede de laatste optie. In sommige gevallen kan de koe na een succesvolle terugdraaiing van de baarmoeder direct verlost worden. Wat echter ook nog wel eens voorkomt is dat de baarmoederhals onvoldoende ontsloten is waardoor men beter eerst nog de koe zelf laat werken om te wachten op een betere ontsluiting. Als men in geval van onvoldoende ontsluiting met geweld het kalf ter wereld wil laten komen, kan er fatale schade ontstaan aan de inwendige koe. Denk hierbij aan vaginale bloedingen of een gat in de baarmoeder.
Tips voor u als ondernemer
- Twijfelt u over de toestand van uw koe? Schroom dan niet om tijdig rectaal uw dier op te gaan voelen
- Indien u twijfelt over de diagnose of over de draairichting van de torsio, bel dan uw veearts. Hoe eerder u ingrijpt des te beter wordt de prognose voor zowel het kalf als de koe
- Als het terugdraaien van de baarmoeder u gelukt is, maar er is nog onvoldoende ruimte, wacht dan nog een uurtje. Voel daarna opnieuw op en bel uw veearts op als er dan nog onvoldoende ruimte is
- Controleer een koe na verlossing met een torsio altijd goed na op inwendige bloedingen en/of scheuringen
- Heeft u een zieke droogstaande koe? Ga dan niet zelf proberen het dier op te lappen maar schakel direct uw veearts in. Daar zijn zij immers voor!
Bron: De Oosthof Dierenartsen / Bas Toxopeus
