De dierlijke productie is historisch erg belangrijk in Tsjechië. Met slechts 1,7 procent van de EU-melkproductie is de Tsjechische Republiek echter een kleine speler. Toch is de sector om verschillende redenen interessant. De melkveehouderij is zeer grootschalig en de melkgift van de koeien hoog. Een belangrijk economisch nadeel is het feit dat een flink deel van de Tsjechische melk in het buitenland wordt verwerkt, voornamelijk in Italië en Duitsland.
Vakblad Melkveebedrijf sprak in Praag met Ji?í Kopá?ek, secretaris-generaal van de Tsjechische zuivelfederatie CMSM, en Ji?í Moty?ka, manager van de Tsjechische Holsteinfokkersvereniging.
Tsjechische melkveehouderij in cijfers
In 2017 leverden 364.600 koeien op zo’n 1.125 bedrijven in Tsjechië samen zo’n 3 miljard liter melk. Ongeveer 97 procent van de geproduceerde melk wordt verwerkt. Het gemiddelde aantal koeien per bedrijf is 314 maar bedrijven van 1.000 koeien en meer zijn geen uitzondering. Het aantal koeien daalde sinds 1989 en ook het aantal bedrijven maar de productie steeg en dus ook de melkgift per koe. Het aantal koeien bedroeg in 2004 nog 433.288 (in 1995 waren er nog 667.913 koeien), in 2017 dus 364.600. Tussen 2004 steeg de gemiddelde melkgift per koe echter van 6.006 liter per koe tot 8.223 liter in 2017. De Tsjechische melkproductie is voor 134 procent zelfvoorzienend.
De laatste jaren steeg de melkproductie gestaag van 2,774 miljard liter in 2013 tot 2,998 miljard liter in 2017. Daarvan werd dus 2,897 miljard liter verwerkt. Het vetgehalte bedroeg in 2017 3,89 procent en het eiwitgehalte 3,46 procent.
In 1995 bestond de meerderheid van de melkveestapel (of 369.289 koeien) nog uit Tsjechisch Fleckvieh. De Holstein-koeien waren met slechts 207.770 in de minderheid. Na de toetreding van de Tsjechische Republiek tot de EU in mei 2004 wijzigde de verhouding. In 2005 vormden de Holstein-koeien voor het eerst de meerderheid met 206.2014 tegen 189.397 Fleckviehkoeien. Vandaag is het Holsteinras met 211.726 vertegenwoordigers goed voor 56,2 procent van de melkveestapel. Het Tsjechisch Fleckvieh-ras is met 124.724 koeien goed voor 36,2 procent van de melkveestapel en 7,8 procent zijn andere rassen.
Zoals gesteld wordt 2,4 miljard liter Tsjechische melk in de Tsjechische Republiek zelf verwerkt en 600 miljoen liter rauwe melk wordt voor verwerking uitgevoerd, vooral naar Duitsland en Italië. Toch zorgt de zuivelsector nog voor een positief exportsaldo. De melkprijs is heel wat lager dan het EU-gemiddelde. De laatste jaren bedroeg die 24,9 eurocent, tegenover een gemiddelde van 29,4 eurocent. De structuur van de verwerking en de macht van de voedings- en distributie sector hebben daar ongetwijfeld mee te maken.
Grootschalig en productief
Vooral de grootschaligheid van de Tsjechische melkveehouderij valt op. Die is één van de allerhoogste in de EU. Net als in Slowakije wilde men het land, na de val van het communisme, teruggeven aan de oorspronkelijke eigenaars of hun erfgenamen. Dat lukte slechts een voor een deel. De rest werd niet opgeëist en kwam in handen van een staatsfonds. Veel voormalige collectieve bedrijven werden omgevormd tot coöperaties. De oorspronkelijke, vaak kleine eigenaars kregen een soort deelbewijzen (tallons), die ze konden verpachten aan de coöperatie of voor een spotprijs verkopen aan mensen, soms van het oude regime, die op die manier de macht in de coöperaties naar zich toetrokken.
Toch zijn nog veel tallons in handen van burgers want iedereen kon ze kopen. Volgens Ji?í Moty?ka hebben daardoor sommige bedrijven duizenden eigenaars en is 3 miljard ha landbouwgrond in handen van een miljoen eigenaars. Ook buitenlandse investeerders vestigden zich in het land. Vandaar dat de technologische kwaliteit vrij hoog is en ook de snelle overgang van Fleckvieh naar Holstein heeft daarmee te maken. De afgelopen 20 jaar is het aantal melkveebedrijven dus met bijna 60 procent gedaald tot ongeveer 1.125 vandaag.
De Tsjechische landbouw wordt vandaag vooral gedomineerd door een aantal grote bedrijven met verschillende activiteiten. Minder dan 4 procent van de Tsjechische landbouwbedrijven is ruim 500 ha groot. Samen bezetten deze grootschalige bedrijven twee derde van het Tsjechisch landbouwareaal. Toch is 90 procent van het aantal landbouwbedrijven ofwel 45.855 bedrijven familiaal gestructureerd op minder dan 100 ha. Op de grote bedrijven worden de koeien (zo’n 70 procent van de melkveestapel) permanent op stal gehouden. Die stallen hebben vaak een capaciteit van 255 koeien en meer.
Hoge productiviteit, lage kostprijs
De productiviteit van de Tsjechische koeien is met gemiddeld 8.223 liter per koe (in 2017) vrij hoog en dat is ook nodig.
